Κατανοώντας τα Μέσα 1 (Προφορικός και έντυπος λόγος)

Σε μια ανταλλαγή απόψεων με μια μπλόγκερ μου έκανε εντύπωση ότι άνθρωποι που ασχολούνται σοβαρά με το blogging και το διαδίκτυο έχουν άγνοια περί βασικών εννοιών περί μέσων. Γι' αυτό σκέφτηκα να παρουσιάσω μερικές γενικές αρχές βασιζόμενος στο καταλυτικό έργο του Marshall McLuhan.

Κατ' αρχάς, όλα τα μέσα μας αλλάζουν ριζικά σε προσωπικό, πολιτικό, οικονομικό, ψυχολογικό, ηθικό και κοινωνικό επίπεδο. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα το μέσο είναι το μήνυμα.

Όλα τα μέσα είναι προεκτάσεις κάποιας ανθρώπινης ικανότητας -ψυχικής ή φυσικής. Πχ ο τροχός είναι προέκταση του ποδιού, τα ρούχα είναι προέκταση του δέρματος, το βιβλίο είναι προέκταση του ματιού και το ηλεκτρικό κύκλωμα είναι προέκταση του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τα μέσα, αλλάζοντας τις αναλογίες μεταξύ των διαφόρων αισθήσεων, αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και ενεργούμε. Άρα όταν αλλάζουν αυτές οι αναλογίες, αλλάζουν και οι άνθρωποι.

Το κυρίαρχο όργανο στις κοινωνίες πριν το αλφάβητο ήταν το αυτί και ο άνθρωπος ζούσε σε ένα ακουστικό σύμπαν που ήταν λίγο-πολύ χωρίς όρια και ορίζοντες, στο σκοτάδι του μυαλού, στο κόσμο των ενστίκτων και των συναισθημάτων, της πρωτόγονης διαίσθησης και του τρόμου.

Το φωνητικό αλφάβητο ανάγκασε το 'μαγικό' κόσμο του ματιού να παραχωρήσει τη πρωτοκαθεδρία του στον ουδέτερο κόσμο του ματιού. Το φωνητικό αλφάβητο ανάθρεψε τη συνήθεια να αντιλαμβανόμαστε το κόσμο μέσω ενός 'οπτικού χωροχρόνου',
σ,υ,ν,ε,χ,ο,ύ,ς
και
σ,υ,ν,δ,ε,μ,έ,ν,ο,υ.
Η γραμμή, της οποίας αυτή η πρόταση είναι το κύριο παράδειγμα, έγινε η οργανωτική αρχή της ζωής όπου ορθολογισμός και η οπτικότητα είναι ανταλλάξιμοι όροι. Το κομμιάτασμα των δραστηριοτήτων, η συνήθειά μας να σκεφτόμαστε αποσπασματικά, η εξειδίκευση, αντικατοπτρίζουν τη γραμμική διαδικασία που είναι έμφυτη στο αλφάβητο.
Το αλφάβητο έφερε την αρχιτεκτονική, τις πόλεις, δρόμους, στρατούς, γραφειοκρατία κλπ. Έφερε όμως και την αποξένωση -η ανάγνωση πχ είναι κατ' εξοχήν μοναχική απασχόληση- και την απρόσωπη βιομηχανική παραγωγή όπου ο άνθρωπος έχασε τη δημιουργικότητά του. Κι αυτό γιατί ο ρόλος των μέσων είναι διττός: ενισχύουν κάποια δυνατότητα αλλά εξασθενούν κάποια άλλη.

Το ηλεκτρικό κύκλωμα, η προέκταση του νευρικού μας συστήματος, και ειδικά το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στο άνθρωπο να ξαναβρεί αυτό που έχασε: τη συντροφικότητα του 'παγκόσμιου χωριού'.

Αν δεν κατανοήσουμε τη φύση των μέσων και πως μας αλλάζουν 'ύπουλα' είναι σαν να οδηγούμε το αμάξι του μέλλοντος κοιτάζοντας το καθρέπτη.

* Tα παραπάνω βασίζονται στο βιβλίο 'The Medium is the Message' του Marshall McLuhan.