Ο Θάνατος των Μύθων και η Χαμένη Συλλογικότητα

Το ανθρώπινο είδος πάντα οργάνωνε τη κοινωνική του υπόσταση μέσα από το πρίσμα μιας αφήγησης που νοηματοδοτούσε την ύπαρξή του. Οι αφηγήσεις αυτές είχαν τη μορφή μύθων και για εκατομμύρια χρόνια ήταν συνδεδεμένοι με τη θρησκεία. Το πιο σημαντικό στοιχείο των διαφόρων μυθικών αφηγήσεων δεν ήταν οι διαφορές ή οι ομοιότητες μεταξύ τους αλλά ούτε η αλήθεια τους. Ένας μύθος ήταν 'αληθινός' αν εξυπηρετούσε το συλλογικότητα ενός κοινωνικού συνόλου και συνέβαλε στη συνοχή του. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο ήταν ότι ο μύθος δεν μπορούσε να λειτουργήσει από μόνος του σαν καθαρή αφήγηση αλλά σε συνάφεια με διάφορες τελετές που χαρακτηρίζονταν από τη συλλογικότητα. Ακόμα και με την εφεύρεση του γραπτού λόγου ή ατομική ενασχόληση με τα μυθικά κείμενα δεν είχε νόημα. Η συλλογικότητα της τελετουργίας ήταν αυτή που έδινε υπόσταση στις 'λέξεις'.

Με την εμφάνιση των μοντέρνων κοινωνιών και της επιστημονικής γνώσης άρχισε μια σταδιακή αποκαθήλωση των παλιών μύθων για να φθάσουμε στη σημερινή μεταμοντέρνα εποχή του 'θανάτου των Μεγάλων Αφηγήσεων' και ειδικά του Μαρξισμού που για κάποια περίοδο είχε εμπνεύσει ελπίδες σε εκατομμύρια ανθρώπους για μια δίκαια κοινωνία για να φθάσουμε στη σημερινή εποχή της αυξανόμενης καταναλωτικής ιδιώτευσης ή της ιδιότυπης κοινωνικότητας του Διαδικτύου και του blogging. Έτσι η σημερινή κοινωνικότητα, για την πλειοψηφία, σημαίνει επισκέψεις στους μοντέρνους ναούς των εμπορικών κέντρων ή των γηπέδων όπου προσπαθούν να ξεφύγουν από τη βαρετή πραγματικότητα της καθημερινότητάς τους. Από την άλλη υπάρχει η πιο δραστήρια παγκόσμια κοινότητα του Διαδικτύου που έχει καταστήσει το κόσμο ένα παγκόσμιο χωριό αλλά η κοινωνικότητα συνίσταται κυρίως από μοναχικούς ανθρώπους κρυμμένους πίσω από avatars, καθισμένους πίσω από τις οθόνες υπολογιστών.

Νομίζω ότι είναι φανερό πια ότι η συλλογικότητα που πρόσφεραν οι παλιοί μύθοι έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Μόνο η ενασχόληση με τις διάφορες μορφές Τέχνης μπορεί να προσφέρει όχι τη συλλογικότητα αλλά μια άλλη σημαντική παράμετρο των παλιών μύθων. Αυτή της υπέρβασης της απτής πραγματικότητας και της μετάβασης σε ένα εναλλακτικό κόσμο που σου προσφέρει διεξόδους στο μεγάλο ζήτημα της νοηματοδότησης της ζωής. Η ανάγνωση ενός μυθιστορήματος ή η ακρόαση μουσικής προϋποθέτει κάποια τελετουργία και τη μεταφορά σε μια άλλη πραγματικότητα. Η ενασχόληση αυτή, βέβαια, είναι μοναχική αλλά μέχρι την εμφάνιση ενός καινούργιου συλλογικού μύθου είναι η μοναδική διέξοδος.

Μαρξισμός & Χριστιανισμός

Ακούγοντας την εκπομπή Infowar του Άρη Χατζηστεφάνου στο ΣΚΑΪ, μια επανάληψη ενός αφιερώματος στις πρώην ανατολικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες, μου ενδυναμώθηκε η άποψη ότι ο Μαρξισμός κι ο Χριστιανισμός δεν είναι ασυμβίβαστοι και ότι ο πρώτος δανείστηκε την μυθολογία του δεύτερου.
Συγκεκριμένα, η σημερινή εκπομπή αναφερόταν στην Ουγγαρία και στην αρχή της εκπομπής στο χωριό Μπελογιάννης που δημιουργήθηκε για να στεγάσει τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες που κατέφυγαν εκεί μετά το τέλος του εμφύλιου. Μεταξύ άλλων, αυτό που με παρακίνησε να γράψω αυτή την ανάρτηση ήταν μια αποστροφή του δήμαρχου του χωριού για την εκκλησία που κτίστηκε στο χωριό μετά την κατάρρευση των σοσιαλιστικού καθεστώτος στην Ουγγαρία και παρά τη συνεχιζόμενη πίστη των κατοίκων στις μαρξιστικές ιδέες. Η εκκλησία κτίστηκε το 1996 και αποτελεί αξιοθέατο του χωριού. Μάλιστα στην επέτειο των 50 ετών από την ίδρυση του χωριού, το επισκέφτηκε και χοροστάτησε στη λειτουργία ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Κάποιους ίσως τους ξενίζει η εικόνα μιας εκκλησίας σε ένα κομμουνιστικό χωριό. Πως μπορεί να συμβιβαστεί ο επιστημονικός υλισμός με τη χριστιανική πίστη; Πως μια ιδεολογία που γκρέμισε εκκλησίες και μοναστήρια στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες έφτασε να τις αποζητά. Στο συγκεκριμένο χωριό έγινε δημοψήφισμα και η πλειοψηφία αποφάσισε το κτίσιμο της εκκλησίας.
Μια εξήγηση του φαινομένου έχει δώσει ο Μαρξιστής Αντόνιο Γκράμσι που κατάλαβε ότι παρά την 'επιστημοσύνη' του ιστορικού υλισμού υπάρχουν βαθιά ριζωμένες στον άνθρωπο δοξασίες, προλήψεις κλπ που δεν εξαλείφονται με τη λογική γιατί έχουν αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια.
Πέρα από αυτό, υπάρχει κάτι βαθύτερο. Οι διάφορες μεγάλες αφηγήσεις που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος ανά τους αιώνες για να νοηματοδοτήσει την ύπαρξή του δανείζονται στοιχεία η μια από την άλλη. Έτσι κι ο Μαρξισμός δεν θα αποτελούσε εξαίρεση μια και έχει βασίσει την 'μεσσιανικό' του μύθο της σωτηρίας του ανθρώπου-προλετάριου πάνω στο χριστιανικό, φυσικά μεταλλαγμένο.
Ιδού οι αναλογίες:

• Εδέμ/πρωτόγονος κομμουνισμός
• η πτώση/η ανάπτυξη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας
• η σταύρωση/η καταπίεση του προλεταριάτου
• η ανάσταση/η επανάσταση
• ο χαμένος παράδεισος/η αταξική κοινωνία

Κάποιος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει διαφορετικές ορολογίες αλλά οι ομοιότητες είναι, νομίζω, εμφανείς. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι φανατικοί κομμουνιστές προσομοιάζουν στους φανατικούς θρησκόληπτους που πιστεύουν ότι κατέχουν τη μοναδική αλήθεια. Κάτω από αυτό το πρίσμα η περίπτωση της Κανέλλη είναι ένας συγκερασμός αυτής της ιδιότυπης σχέσης.

On Blogging or the Virtual Nutshell

It’s been a long time since I started wondering about blogging; why it has taken the virtual world by storm and its effect on our self; what kind of communication it has brought about and its effect on the spread and exchange of ideas. This might have been the reason why I stopped writing on my blog. I felt the need to reflect on the nature of blogging.

Well, firstly, it goes without saying the blogging filled a communication gap. We found ourselves presented with the opportunity to extend our minds to a virtual world and exchange ideas with like-minded people –at least this applies to the majority of us. Something that started to bother me was that rather than communication it was self-gratification we were after. I have experienced this first-hand when I made comments –some well-intentioned ones I think, which could give food for thought- which were misunderstood, condescended upon or were met with complete unwillingness to delve deeper into what I was trying to articulate. Well, it never fails to amaze me that people forget that the construction of identity comes from our relations with the Other and the way we relate –especially with the ones we disagree with- affects our identity.

It seems to me that we have started to live in the maze of the Internet, each of us stuck in front of their terminal trying to desperately to fill the communication gap that exists in our lives. Someone might say that it is communication nonetheless, but, besides the above-mentioned doubts- to what extent does it compensate for communication in the flesh? What do we lose when the others become personas on a computer screen? It is certainly more convenient to address an avatar than dealing with the complications of an interaction in the real world. But could this not have a negative impact on our relationships with the people around us especially when for many blogging has become an addiction that takes up a significant part of their timetable on a daily basis and it bears all the characteristics of an obsession?

In short, don’t we become curled up in a virtual nutshell so that we become kings of our own infinite space?

Τα Καλά της Οικονομικής Κρίσης

Πολύς ντόρος γίνεται τους τελευταίους μήνες για τα δεινά που επέρχονται λόγω της οικονομικής κρίσης. Οι περισσότεροι είναι χρεωμένοι σε τέτοιο σημείο που αδυνατούν να ξεπληρώσουν πιστωτικές κάρτες και στεγαστικά. Ο φόβος της απόλυσης πλανάται πάνω από τους εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν απεγνωσμένα να κάνουν την οικονομία να ‘ορθοποδήσει’ ρίχνοντας ρευστό στην αγορά που όμως δεν φαίνεται. Πολλοί μιλούν για συστεμική κρίση και γενικά η κατάσταση είναι ζοφερή.

Κι όμως η παρούσα κατάσταση κρύβει τόσα πολλά θετικά που θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε καινούργιους δρόμους ή ακόμα και σε δρόμους που έχουμε ξεχάσει μέσα στην λαίλαπα του καταναλωτισμού και του lifestyle. Πρώτο και καλύτερο είναι η ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε ότι η ευτυχία δεν εξαρτάται από τη συσσώρευση πραγμάτων. Η προσομοιωμένη πραγματικότητα που μας έχει επιβληθεί μας έχει θαμπώσει τόσο με τις γυαλιστερές της εικόνες που ξεχάσαμε τα απλά πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή.

Το σημαντικότερο που έχουμε ξεχάσει είναι ότι αυτό που πραγματικά μας γεμίζει σαν όντα είναι η ποιότητα των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Αν πραγματικά κοιτάξουμε μέσα μας με ειλικρίνεια θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν είμαστε ευτυχισμένοι. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με τα λεφτά αλλά με το τρόπο ζωής. Οι οικογενειακές σχέσεις π. χ. είναι σε βαθιά κρίση χωρίς ουσιαστική επικοινωνία. Είναι ευκαιρία να ξεφύγουμε από κουκούλι του εγώ και να επενδύσουμε στις σχέσεις μας σαν σύντροφοι, γονείς και γενικά σαν συνάνθρωποι.

Η πλαστική ευμάρεια ίσως μας εμπόδιζε να δούμε τα αυτονόητα. Τώρα που είμαστε όλοι ενωμένοι με τα δεσμά του χρέους καθώς ο ένας παίρνει τα χρεωμένα λεφτά του άλλου για να ξεπληρώσει το χρέος του, έχουμε την ευκαιρία της επιλογής. Ή θα βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο ή θα κατασπαραχθούμε.